Sport va an’analar: o‘zbek madaniyati sport jamoalariga qanday ta’sir qiladi

Sport har qanday xalq madaniyatining ajralmas qismi bo‘lib, bu borada O‘zbekiston ham bundan mustasno emas. Milliy jamiyatda u nafaqat jismoniy tarbiya vositasi, balki ijtimoiy birlikni mustahkamlash va madaniy merosni saqlash vositasi sifatida ham katta ahamiyatga ega.Sport jamoalarining shakllanishi va faoliyatida an’ana va urf-odatlar muhim o‘rin tutadi. Bu jihatlar bir-biri bilan chambarchas bog‘lanib, o‘zaro ta’sirlashib, bir-birini boyitib, O‘zbekistonga xos bo‘lgan o‘ziga xos sport amaliyoti va yondashuvlarini yaratadi.

Tarixiy kontekst

O‘zbekistonda sport chuqur tarixiy ildizlarga ega. Er yuzida paydo bo’lgan va bugungi kungacha saqlanib qolgan qadimiy o’yinlarni eslang:

• kurash
• buzkashi

Bu o‘yinlar o‘zbek xalqining harbiy-ijtimoiy an’analarini aks ettiradi. Zamonaviy sport fanlari ham mamlakatni chetlab o’tmadi:

• Futbol
• voleybol
• basketbol
• boks va boshqalar.

Ular jamiyatning sport hayotida o‘z o‘rnini topdi, lekin tarixiy va madaniy an’analar bilan aloqani yo‘qotgani yo‘q.

Kattalarga hurmat, hamjihatlik va jamoaviylikka asoslangan jamoalar o‘zbek madaniyatining asosiy qirralarini aks ettiradi.

An’analar va tarixiy sharoit O’zbekistonda sportning rivojlanishiga sezilarli ta’sir ko’rsatadi. Ular shakllanadi:

• sportga munosabat
• trening yondashuvlari
• jamoaviy munosabatlar
• axloq va boshqalar

Bu xususiyatlar o‘zbek sportini o‘ziga xos va qiziqarli qiladi.

Sport va jamiyat

O’zbek madaniyati va ijtimoiy normalari sport jamoalarining shakllanishi va faoliyatiga sezilarli ta’sir ko’rsatadi. O’zbek jamiyatida oilaning asosiy roli sport jamoalarining tuzilishida namoyon bo’ladi: ular ko’pincha katta oilalar kabi ishlaydi, bu erda har bir a’zo muhim va qadrlidir. Qolaversa, keksalarga hurmat-ehtirom o‘zbek madaniyatining yana bir muhim jihati jamoalar ierarxiyasi va dinamikasida namoyon bo‘ladi.

Guruhning kichik a’zolari kattalardan o’rganadilar va ularning tajribasi va bilimlarini hurmat qilishlari shart.

Jamiyat foydasining ahamiyatini ham e’tibordan chetda qoldirib bo’lmaydi:

• kollektivizm va o’zaro yordam
• har bir ishtirokchining umumiy muvaffaqiyatdagi foyda

Bular o‘zbek madaniyatining asosiy elementlari bo‘lib, sport jamoalarining tuzilishi va dinamikasiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Jamoa faqat hamjihatlikda g‘alaba qozonadi, degan g‘oya o‘zbek sportida chuqur ildiz otgan.

Sport va din

O’zbekistonda asosiy din bo’lgan Islom mamlakat sport hayotiga ham o’z ta’sirini o’tkazmoqda. Diniy ta’limotlar jamoalar ichidagi munosabatlarga ta’sir qilib, quyidagilar muhimligini ta’kidlaydi:

• hurmat
• mehribonlik
• adolat

Islom, shuningdek, maqbul xulq-atvor chegaralarini belgilab, sport uchun axloqiy asosni ham beradi.

Shuningdek, ba’zi hollarda diniy odatlar va me’yorlar, masalan, Ramazon oyida ro’za tutish mashg’ulotlarga xalaqit berishi mumkin.

Bu murabbiy va sport jarayonining boshqa ishtirokchilaridan moslashuvchanlik va tushunishni talab qiladi.

Shunday qilib, islom dini oʻzbek madaniyatining muhim boʻlagi sifatida Oʻzbekistonda sport jamoalari va amaliyotlarini shakllantirishda katta rol oʻynaydi.

O’zbek sportining noyob turlari

O‘zbekiston nafaqat tarixiy an’analarga, balki milliy madaniyat va qadriyatlarni aks ettiruvchi noyob sport yo‘nalishlariga ham boy. Ana shunday fanlardan biri kurash – milliy kurash bo‘lib, o‘zbek xalqining jangovar an’analari bilan bog‘liq qadimiy ildizlarga ega. U o’zining maxsus qoidalari va texnikasi, shuningdek, quyidagilarga urg’u berish bilan ajralib turadi:

• dushmanga hurmat
• kuch ko’rsatish
• moslashuvchanlik

Bu intizom o‘zbek milliy g‘ururini, o‘zining tarixiy ildizlarini saqlab qolish istagini aks ettiradi.

O’zbekistonda paydo bo’lgan yana bir noyob sport o’yini buzkashidir. Bu oʻyin qadimiy ildizlarga ega va uygʻur xalqlarining koʻchmanchi anʼanalari bilan chambarchas bogʻliq. Buzkashi g’alaba qozonish uchun kurashadigan kuchli va tajribali chavandozlarni o’z ichiga oladi. O’yin ruhni aks ettiradi:

• jasorat
• raqobat
• birdamlik

Ular o‘zbek madaniyatining muhim qirralari

Bu oʻyinlarning har ikkalasi ham oʻzbek xalqining anʼana va qadriyatlarini aks ettiradi. Ular muhimligini ta’kidlaydilar:

• jismoniy kuch
• texnologiya
• jasorat
• adolat
• raqiblarga hurmat

O‘zbek sportining noyob turlari nafaqat ko‘ngilochar va sport musobaqasi, balki madaniy merosni asrab-avaylash va yetkazish vositasi hamdir.

Xulosa

O‘zbek madaniyatining sport jamoalarida tutgan o‘rnini o‘rganish qiziqarli va muhim xulosalarga olib keldi. Milliy madaniyat o‘zining boy an’ana va qadriyatlari bilan O‘zbekistonda sport jamoalarining shakllanishi va faoliyat yuritishiga kuchli ta’sir ko‘rsatadi.

Oqsoqollarga hurmat, oilaviy qadriyatlar va jamoa tamoyillari muhimligi jamoalar tuzilishida va ishtirokchilar o’rtasidagi munosabatlarda namoyon bo’ladi. Ushbu qadriyatlarga asoslangan guruhlar nafaqat sportda muvaffaqiyatlarga erishmoqda, balki ijtimoiy birlik va hamjihatlikni mustahkamlaydi.

O‘zbekistondagi sport muhitida diniy ta’limotlar, xususan, islom dini ham muhim o‘rin tutadi. Ular jamoada qulay muhitni yaratib, sportchilarning shaxsiy va jamoaviy mas’uliyatini shakllantiradigan axloq, adolat va hurmat muhimligini ta’kidlaydi.

O‘zbek sportining kurash va buzkashi kabi noyob turlari milliy madaniyatimizning chuqur ildiz otgan an’ana va qadriyatlarini o‘zida aks ettiradi. Ushbu o’yinlar nafaqat sport tadbirini, balki madaniy merosni saqlash va etkazish vositasi sifatida ham xizmat qiladi.

Umuman olganda, o‘zbek madaniyatining sport jamoalariga ta’siri mashg‘ulotlarga o‘ziga xos yondashuvda, jamoa ichidagi hamdardlik va o‘zaro munosabatda, ularning merosi va milliy o‘ziga xosligi bilan faxrlanishda namoyon bo‘ladi.

Men sportchi, murabbiy va yozuvchi sifatida o‘zbek madaniyati va zamonaviy jamoalar o‘rtasidagi munosabatlarni o‘rganishdan zavq oldim. Bu sportning odamlarni birlashtirish va xalq qadriyatlarini saqlash qobiliyatini tasdiqlaydi.

Aleksandr Ivanov, sportchi, murabbiy va yozuvchi.

Savol va Javob