Sportdagi axloq va qadriyatlar
So‘nggi o‘n yilliklarda sport madaniyatimizning ajralmas qismiga aylandi. Bu nafaqat sog’lom fizikani yaratadi, balki:
- xarakterni shakllantiradi
- intizomga o‘rgatadi
- jamoaviy ish
Biroq, so’nggi paytlarda sport sohasida tijoratlashuv kuchaygan, bu esa uning asl ma’naviy tamoyillari va qadriyatlarini yo’qotishga olib keladi. Ko’pchilik hayron bo’lishni boshlaydi: sportda nima muhim?
Tarixiy kontekst
Etika va qadriyatlar sportga qanday ta’sir qilganini tushunish uchun uning tarixiy ildizlarini esga olish kerak. An’anaviy qadriyatlar va ma’naviy tamoyillar o’tgan asrlarda sport musobaqalarida markaziy rol o’ynagan.
Qadimgi Olimpiya o’yinlari ajoyib misoldir. Gretsiya shahar-shtatlarida bo’lib o’tdi. Olimpiya o’yinlari oliy xudo Zevsga bag’ishlangan muqaddas marosim edi. Sportchilar shon-sharaf yoki moddiy mukofot uchun emas, balki:
- hurmat
- hurmat
- ruhiy takomillashtirish
Bu o’yinlar vaqtida qoidalarni buzish yoki nohaq o’ynash nafaqat taqiqlangan, balki kufr sanalgan.
Bugun, ehtimol, biz qadimgi yunonlardan o’rnak olishimiz va bir paytlar sportni qo’llab-quvvatlagan ildizlarga, ruhiy tamoyillar va qadriyatlarga qaytishimiz kerak.
Sportdagi asosiy ruhiy tamoyillar
Ma’naviy tamoyillar har bir inson hayotida tayanch va yo’nalish bo’lib xizmat qiladi va sport ham bundan mustasno emas. Mana ulardan ba’zilari:
- Raqibga hurmat. Har qanday musobaqada siz nafaqat raqibga, balki shu darajaga erishish uchun ko’p kuch sarflagan odamga duch kelishingizni unutmaslik kerak. Raqibni hurmat qilish uning xizmatlari va harakatlarini tan olishni anglatadi.
- Musobaqalarda halollik va adolat. Halol o’yin sportning asosidir. Adolat nafaqat sportchilar o’rtasidagi ishonchni oshiradi, balki musobaqalarni tomoshabinlar uchun yanada qiziqarli va bashoratli qiladi.
- O’z-o’zini takomillashtirish ruhiy yo’l sifatida. Sport shaxsiy o’sish va ma’naviy rivojlanish uchun imkoniyatdir. Har bir mashg’ulot, mag’lubiyat va g’alaba bizga o’zimiz haqida yangi narsalarni o’rgatadi.
Axloqiy tamoyillarni amaliy qo’llash
Ma’naviy tamoyillar va axloq faqat so’zda qolib ketmasligi uchun ularni amaliyotga faol joriy etish kerak.
Halol va xolis murabbiylar misolida yosh sportchilarni tarbiyalash. Yosh sportchilarning dunyoqarashini shakllantirishda murabbiy asosiy rol o‘ynaydi.
Halol va prinsipial murabbiy o‘z o‘yinchilarini katta yutuqlarga ilhomlantira oladi.
Raqobat darajasidan qat’i nazar, adolat tamoyili ustuvor bo’lib qolishi kerak. Bu raqobat uchun obro’ yaratadi va ishtirokchilar o’rtasida ishonchni mustahkamlaydi. Fayr-pleyni buzadigan amaliyotlarga faol qarshi turish kerak.
Doping va boshqa firibgarlik nafaqat sportning obro’sini yo’qotadi, balki sportchilarning sog’lig’iga ham xavf tug’diradi.
Axloqiy qadriyatlar elchisi bo’lgan sportchilarga misollar
Sport tarixida axloqiy qadriyatlar va tamoyillar qanchalik muhim ekanligining yorqin namunasiga aylangan ko’plab shaxslar mavjud:
- Muhammad Ali nafaqat barcha davrlarning eng buyuk bokschilaridan biri, balki o’z e’tiqodi va tamoyillari uchun kurashgan insondir. Uning diniy e’tiqodi tufayli armiyada xizmat qilishdan bosh tortishi, fuqarolikning yorqin harakati bo’ldi.
- Jessi Ouens amerikalik yengil atletikachi boʻlib, natsistlar mafkurasiga qarshi turib, 1936 yilgi Berlin Olimpiadasida 4 ta oltin medalni qoʻlga kiritib, hurmat va qadr-qimmat namunasini koʻrsatdi.
- Xabib Nurmagomedov aralash yakkakurash jangchisi bo‘lib, nafaqat ajoyib sport ko‘rsatkichlarini namoyish etadi, balki o‘zining diniy va madaniy ildizlari muhimligini ta’kidlab, raqiblariga adolat va hurmat bilan munosabatda bo‘ladi.
Xulosa
Sport nafaqat jismoniy jihat, balki uning ma’naviy va axloqiy jihatlari ham bor. Sportning tijoratlashuvi va siyosiylashuvi tufayli ko’plab qadriyatlar buzilib ketgan bugungi dunyoda axloqiy tamoyillar va qadriyatlarni qo’llab-quvvatlash va targ’ib qilish ayniqsa muhimdir.
Ushbu soha ta’lim va o’z-o’zini takomillashtirish vositasi bo’lib qolishi uchun sport jamoatchiligining faol pozitsiyasi zarur. Sog’lom va adolatli sport madaniyatini shakllantirishda har bir murabbiy, sportchi va muxlis o’z hissasini qo’shishi mumkin va kerak. Biz sport jarayonining barcha ishtirokchilarini ushbu tamoyillarga muvofiq harakat qilishga va o’z muhitida ularning elchisiga aylanishga qat’iy taklif qilamiz.
Aleksandr Ivanov, sportchi, murabbiy va yozuvchi
FAQ
Axloq va qadriyatlar adolatli va adolatli sportning asosini tashkil qiladi. Ular barcha ishtirokchilar uchun teng sharoit yaratadi, hurmat muhitini yaratadi va sportchining butun shaxs sifatida rivojlanishiga yordam beradi.
Tijoratlashtirish va siyosatlashtirish sportchilar, murabbiylar va tashkilotlarga foyda yoki muvaffaqiyat uchun axloqiy masalalarni murosaga keltirish uchun bosim hosil qilishi mumkin. Bu doping, natijalarni manipulyatsiya qilish yoki qo’pol o’yin kabi muammolarga olib kelishi mumkin.
Sportdagi ruhiy tamoyillar sportchilarning raqobat maydoni ichida ham, tashqarisida ham xatti-harakatlarini boshqaradigan halollik, hurmat, kamtarlik va o’z-o’zini rivojlantirish kabi chuqur e’tiqod va qadriyatlarni anglatadi.
Etika va qadriyatlarni hisobga olmasa, sport o’zini namoyon qilish, o’zini takomillashtirish va jamoaviy aloqalarni mustahkamlash vositasi bo’lishdan iborat bo’lgan asl maqsadini yo’qotishi mumkin. Bu tamoyillarsiz, u korruptsiya va manipulyatsiyaga duchor bo’lgan shunchaki tomoshaga aylanadi.
